In Amsterdam-Noord krijgt de ‘duurzaamste drijvende woonwijk van Europa’ vorm. Schoonschip is een initiatief van een groep jonge, milieubewuste, hoogopgeleide Amsterdammers. ‘Dit wordt een groen dorpje midden in de stad.’

Lag in deze desolate omgeving haar toekomst? Marjan de Blok (41) raakte bijna depressief toen ze een jaar of vijf geleden vanaf de Ridderspoorbrug in Amsterdam-Noord uitkeek over het grauwe water van het Johan van Hasseltkanaal. De aftandse bedrijfsgebouwen langs de oevers herinnerden aan de voorbije industriële geschiedenis van de polder Buiksloterham. De gemeente had deze locatie weliswaar bestemd voor de vestiging van een drijvende woonwijk, maar een aantrekkelijke plek daarvoor leek het, midden in de economische recessie, bepaald niet.

Maar de rauwe polder heeft zich sindsdien in razend tempo getransformeerd tot hippe stadswijk in ontwikkeling, met duurzaamheid als belangrijkste kenmerk. Overal is de ingrijpende metamorfose zichtbaar die van het gebied een ‘circulaire’ stadswijk voor wonen en werken moet maken. En zo werd het Johan van Hasseltkanaal opeens wel dé perfecte locatie voor Schoonschip, de droom van een groep milieubewuste, jonge Amsterdammers om ‘de duurzaamste drijvende woonwijk van Europa’ te realiseren.

Na dik tien jaar staat de droom van De Blok en haar medestanders op uitkomen. Tien jaar van denken, plannen maken, vergaderen, overleggen met de gemeente en instanties, ontwikkelen, subsidies aanvragen, besprekingen met architecten en al die andere tijd- en energierovende activiteiten die gepaard gaan met een vernieuwend burgerinitiatief als Schoonschip. “We hebben bijna alles zelf moeten uitvinden”, zegt documentairemaakster De Blok, die geïnspireerd raakte toen ze een filmpje maakte over de geWoonboot, een energiezuinige woonboot bij de voormalige NDSM-werf.

Met gelijkgestemde vrienden (en vrienden van vrienden) gaf ze geleidelijk vorm aan de aanvankelijk vage ideeën over duurzaam wonen op het water. Waar mensen onderweg afhaakten, namen anderen rap hun plaats in. Nu vormen ze samen een hechte groep toekomstige bewoners, die zich hebben verenigd in een stichting en vast van plan zijn een succes te maken van Schoonschip.

Eigen energie

Schoonschip wordt een duurzame drijvende wijk van dertig woonboten, die samen 46 woningen herbergen en ongeveer honderd mensen huisvesten. De bewoners voorzien volledig in hun eigen energiebehoefte. Met vijfhonderd zonnepanelen wekken ze hun eigen stroom op. Warmtepompen halen vanaf vier meter diepte uit het water van het kanaal de warmte om hun perfect geïsoleerde woningen te verwarmen. Zonneboilers zorgen voor warm tapwater. De waterbesparende douches en toiletten scheiden het afvalwater en zetten dat bovendien om in energie.

“De EPC-waarde (Energie Prestatie Coëfficiënt, red.) van de woningen is nagenoeg nul”, zegt Sascha Glasl (41) van Space&Matter, dat de bewoners vanaf het begin begeleidde bij de ontwikkeling en de bouw. Zijn architectenbureau is gespecialiseerd in de ontwikkeling van circulaire woonomgevingen. De architect heeft in Schoonschip zelf op het laatste moment via loting ook een woning bemachtigd. “Ik vond het zo’n geweldig project dat ik hier zelf ook wilde wonen met mijn vriendin en dochtertje.”

Schoonschip maakt grotendeels gebruik van bestaande technieken, vertelt Glasl. “De echte innovatie zit erin dat we deze technieken op een nieuwe, experimentele manier combineren.” Zo is er voor de hele wijk maar één aansluiting op het stroomnet en zijn alle woningen met elkaar verbonden via een ‘smartgrid’, een gesloten netwerk van elektriciteitsleidingen. “Slimme software regelt dat jij een deel van mijn opgewekte stroom kunt gebruiken op het moment dat ik weinig stroom gebruik en jij veel elektriciteit nodig hebt. We delen dus gezamenlijk de opgewekte stroom en dat is uniek.”

De Blok vult aan: “Dat mag officieel niet. Je mag je zelfopgewekte elektriciteit alleen zelf gebruiken of terugleveren aan het elektriciteitsnet. Maar wij hebben, bij wijze van experiment, toestemming gekregen.” ‘Overtollige’ stroom wordt opgeslagen in batterijen.

Meer experimenten staan op stapel. Waternet, de overheidsorganisatie die in Amsterdam verantwoordelijk is voor drinkwater, riolering en waterbeheer, heeft plannen voor de bouw van een biocentrale in het Johan van Hasseltkanaal. Die moet de afvalstromen van Schoonschip, en ook die van de omliggende woningen en bedrijven, omzetten in schone energie.

Geen eigen auto

Maar de duurzaamheid van Schoonschip gaat verder dan de energievoorziening en het hergebruik van afvalstromen. Zo hebben de bewoners beloofd om af te zien van de aanschaf van een eigen auto. Als ze een auto nodig hebben, kunnen ze gebruikmaken van een van de gezamenlijke elektrische auto’s. Verder krijgt het project een eigen munt, de Jouliette, waarmee de bewoners niet alleen hun onderlinge stroomverbruik kunnen afrekenen, maar ook bij enkele winkels en restaurants in de wijk kunnen betalen.

De woningen in Schoonschip kosten tussen de drie en de acht ton, inclusief alle (technische) voorzieningen. “Veel meer dan we oorspronkelijk in gedachten hadden”, zegt Glasl. “Maar sinds de economie weer is aangetrokken, zijn de prijzen van arbeid en materialen enorm gestegen.” Die investering betaalt zich, verwacht hij, gedeeltelijk weer terug, omdat de bewoners amper energielasten hebben. “Maar het moet zich natuurlijk nog wel bewijzen.”

Wat opvallend is: de bewoners van Schoonschip – die zich in woord en beeld presenteren op de website van het project – zijn allen blank, relatief jong, hoogopgeleid en net als initiatiefneemster De Blok werkzaam in creatieve of vrije beroepen. Schoonschip is, erkent De Blok, dan ook vooral een project van en voor de happy few. “Heel jammer”, vindt ze dat. “We hadden graag ook ruimte geboden aan sociale huurwoningen, zodat een meer gemengde bewonersgroep was ontstaan. Maar we zijn te laat in gesprek gegaan met de woningcorporatie. Die wilde een hele steiger gebruiken voor sociale huurwoningen. Maar onze plannen waren al te ver gevorderd, er was geen ruimte meer.”

Het binnenvaren van de eerste woonboten, afgelopen december, was een emotioneel moment voor de initiatiefnemers, vertelt De Blok. “We stonden op de kade en zagen hoe de boten afmeerden. Mijn eigen woning arriveert pas over een paar weken, maar toch besefte ik opeens: nu is het echt!”

Nog altijd oogt het gebied rond Schoonschip kaal en wat grimmig. Niet alle vervallen bedrijfsgebouwen zijn gesloopt of opgeknapt en het water van het Johan van Hasseltkanaal is op deze kille februaridag even grauw als altijd. Maar als ze uitkijkt over het kanaal, ziet De Blok voor zich hoe het straks zal zijn, als het zomer is. Ze beschrijft: “Een levendig, groen buurtje, met de bewoners genietend op een terras voor hun boot. De kinderen kanoënd en zwemmend in het kanaal, tussen de drijvende tuinen. En over de steigers lopen de wandelaars die komen genieten van dit vredige, mooie plekje. Schoonschip wordt een groene oase, een dorpje midden in de stad.”

Klik hier voor het volledige artikel.